Türkiye-İran Siyasi İlişkileri

Türkiye-İran ilişkileri ortak tarih, kültür ve coğrafyanın oluşturduğu güçlü temellere dayanmaktadır. İki ülke arasındaki 560 km’lik sınır 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Anlaşması’yla çizilmiş ve bu tarihten sonra resmi değişikliğe uğramamış olup, bu yönüyle halen dünyanın en eski uluslararası sınırlarındandır. Uzun bir tarihi geçmişi bulunan iki ülke arasındaki ilişkiler de genel itibariyle istikrarlı bir seyir izlemiştir. Türkiye ve İran diplomatik ilişkilerinin tarihi 19. yüzyılın ilk yarısına uzanmakta, hâlihazırda ise Türkiye İran’da Tarhan Büyükelçiliği’nin yanı sıra Tebriz, Urumiye ve Meşhed Başkonsoloslukları ile İran ise Türkiye’de Ankara Büyükelçiliği’nin yanı sıra İstanbul, Erzurum ve Trabzon Başkonsoloslukları ile temsil edilmektedir.

Günümüzde Türkiye’nin İran’la ikili ilişkileri iyi komşuluk, karşılıklı saygı ve yarar, içişlerine karışmama ilkeleri temelinde yürütülmektedir. Son yıllarda iki ülke arasında ilişkiler çok boyutlu bir nitelik kazanmış, siyasi alanda kaydedilen ilerlemenin yanı sıra Suriye krizi gibi bölgesel konular ve ekonomik/ticari ilişkiler başta olmak üzere diğer birçok alanda işbirliği geliştirilmiştir Türkiye, bölgesel sınamalara rağmen, bu anlayış ve eğilimin devam etmesine önem vermekte, İran ile ilişkilerinin her alanda daha da ileri bir seviyeye taşınmasını arzu etmektedir.

Geçmişten bugüne İran’ın nükleer programına ilişkin meselenin diplomatik yollarla çözülmesi için çaba gösteren Türkiye, nükleer meseleye ilişkin olarak 16 Ocak 2016 tarihinde uygulanmaya başlanan Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nı (KOEP) memnuniyetle karşılamıştır. Öte yandan, ABD’nin Mayıs 2018’de KOEP’ten tek taraflı olarak çekildiğini açıklaması ve 8 Kasım 2018 tarihi itibarıyla İran’a yönelik yaptırımları bütünüyle devreye sokması, yapıcı olmaktan uzak, bölge güvenlik ve istikrarını tehlikeye atan bir karar olarak görülmüştür.

Türkiye, bu bağlamda KOEP’in tüm taraflarının anlaşmaya bağlı kalmasını desteklemekte, ABD’nin tek taraflı ekonomik yaptırımlarının İran’da yaşayan insanları cezalandırmakta olduğunun bilinciyle, yaptırım kararını desteklememekte ve İran’la ekonomik/ticari faaliyetlerini daha da geliştirmeyi hedeflemektedir.

İki komşu ülke arasındaki ilişkilerin kurumsal çerçevesinin güçlendirilmesi hedefiyle ihdas edilen Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi (YDİK) Mekanizmasının son toplantısı 20 Aralık 2018 tarihinde Sayın Cumhurbaşkanımız ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani eşbaşkanlığında Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Aynı gün Dış Ekonomik İşler Kurulu (DEİK) evsahipliğinde Türkiye-İran İşForumu da düzenlenmiştir.

Türkiye ve İran arasında devam eden yüksek düzeyli ziyaretler ve temaslar ikili ilişkilerin geliştirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Devlet Başkanları düzeyinde ülkemizden İran’a gerçekleşen son ziyaret, Astana Formatında gerçekleşen Türkiye-İran-Rusya Üçlü Zirvesi marjında Sayın Cumhurbaşkanımızın 7 Eylül 2018 tarihinde Tahran’ı ziyareti olmuştur.

İki ülke Dışişleri Bakanları da sıklıkla bir araya gelmektedir. Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu, son olarak 7 Şubat 2018 tarihinde İran’ı ziyaret etmiştir. Bakan Çavuşoğlu ayrıca, 30 Ekim 2018 tarihinde İstanbul’da düzenlenen Türkiye-Azerbaycan-İran Üçlü Dışişleri Bakanları Toplantısı çerçevesinde İran Dışişleri Bakanı Zarif ile bir araya gelmiştir. İran Dışişleri Bakanı Zarif, son ikili ziyaretini ise 29 Ağustos 2018 tarihinde ülkemize gerçekleştirmiştir.

İran’la ikili ekonomik/ticari ilişkilerimizde önemli bir yer tutan Karma Ekonomik Komisyon (KEK) mekanizmasının son toplantısı ise 25-26 Kasım 2017 tarihlerinde Tahran'da gerçekleştirilmiştir. Türkiye-İran Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) mekanizmasının Türk tarafındaki eşbaşkanlığını Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sayın Fatih Dönmez, İran tarafındaki eşbaşkanlık görevini ise İran Cumhurbaşkanlığı İdaresi Başkanı Sayın Mahmud Vaizi üstlenmektedir.

İki ülke arasında ikili siyasi ve bölgesel istişarelere de devam edilmektedir. Bu çerçevede son olarak, Bakan Yardımcımız Sayın Sedat Önal Ortadoğu, Afrika ve Güney Asya İkili Siyasi İşlerinden Sorumlu Müsteşar Yardımcılığı görevini deruhte ettiği dönemde, 21-22 Mayıs 2017 tarihlerinde Tahran’ı ziyaret ederek, Asya ve Pasifik İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı İbrahim Rahimpur ve Arap ve Afrika İşlerinden Sorumlu İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Hüseyin Caberi Ensari ile ikili ve bölgesel istişarelerde bulunmuştur.

Güvenlik işbirliği alanında ise Türkiye ile İran arasındaki ilişkiler giderek yoğunlaşmakta, karşılıklı üst düzey temaslar ve teknik düzeyli toplantılar düzenli olarak yürütülmektedir. Bu çerçevede iki ülke arasında ihdas edilen Ortak Çalışma Grubu mekanizmasının üçüncü toplantısı İçişleri Bakan Yardımcımız Sayın Muhterem İnce ve İran İçişleri Bakan Yardımcısı Sayın Hüseyin Zülfikari eşbaşkanlığında 19 Kasım 2018 tarihinde Tahran’da, dördüncü ve son toplantısı ise 25-26 Şubat 2019 tarihlerinde Ankara’da düzenlenmiştir. Ortak Çalışma Grubu mekanizmasına ilaveten, hudut güvenliği, terörle, uyuşturucu kaçakçılığıyla ve düzensiz göçle mücadele başlıkları altında ilgili güvenlik birimleri karşılıklı temaslarını sürdürmektedir.