İran’ın İç Siyasi Yapısı Hakkında Genel Bilgiler

Genel:

Ayetullah Humeyni'nin 1 Şubat 1979 tarihinde Paris'ten Tahran'a gelişinden on gün sonra 11 Şubat 1979'da Pehlevi rejimi yıkılmış ve yerine 1 Nisan 1979 tarihinde İran İslam Cumhuriyeti ilan edilmiştir. Daha sonra hazırlanan Anayasa halkoyuna sunularak kabul edilmiş ve 3 Aralık 1979 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 1989 yılında revize edilen İran Anayasasında, egemenliğin, yasama, yürütme ve yargı organları tarafından Dini Liderliğin gözetimi altında kullanılacağı ifade edilmektedir. Anayasaya göre, Cumhurbaşkanı yürütmenin başıdır. İran’daki önemli makam ve kurumlardan bazıları aşağıda sunulmuştur.

Devrim Rehberi / Dini Lider (Rehber-i Muazzam-ı İnkılab-ı İslami / İslam Devrimi’nin Yüce Önderi /Veli-yi Fakih)

Ayetullah Humeyni’nin geliştirdiği bir yönetim sistemi olan Velayet-i Fakih, Şii inancı uyarınca, On İkinci İmam olan Muhammed el-Mehdi (İmam-ı Zaman) dönünceye kadar ona vekâleten topluma liderlik edecek olan icra ve içtihat yetkisiyle donatılmış Devrim Rehberliği makamını öngörmektedir. Devrim Rehberi, İran'daki dini ve siyasi alanda yetkili en üst makamdır.

Devrim Rehberi ömür boyu süreyle görev yapmak üzere, din adamlarından oluşan 88 üyeli Uzmanlar Meclisi tarafından belirlenmektedir. Humeyni’nin 3 Haziran 1989’da vefatının ardından Devrim Rehberi olarak seçilen, dönemin Cumhurbaşkanı Ayetullah Seyid Ali Hamaney, halen bu görevi sürdürmektedir.

Cumhurbaşkanı (Reis-i Cumhur) ve Bakanlar Kurulu (Heyet-i Devlet)

İran'da yürütme görevini icra eden Hükümet, Cumhurbaşkanı, 13 Cumhurbaşkanı Yardımcısı (3’ü kadın) ve 18 Bakandan oluşmaktadır. Hükümet Başkanlığı (Başbakanlık), 1989 yılında yapılan Anayasa değişiklikleri sonucunda kaldırılmış ve Başkanlık sistemine geçilmiştir. Bununla beraber protokol açısından Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Başbakan konumunda kabul edilmektedir.

Anayasa’da, Cumhurbaşkanı’nın, Dini Lider’den sonra ülkenin ikinci yüksek makamı olduğu kayıtlıdır.

Cumhurbaşkanı’nın önerisi üzerine Meclis tarafından tek tek güvenoyu almak suretiyle göreve gelen Bakanlar, aynı zamanda Milletvekilliği yapamamakta ve güvensizlik oyuyla Meclis tarafından görevlerinden alınabilmektedirler.

Cumhurbaşkanlığı görevini halen 19 Mayıs 2017 tarihinde düzenlenen Cumhurbaşkanlığı seçimlerini ikinci kez kazanan Hasan Ruhani yürütmektedir.

Anayasayı Koruyucular Konseyi (AKK) (Şuray-ı Nigehban)

Anayasayı Koruyucular Konseyi (AKK), Şeriatı, İslami dokuyu ve Anayasayı korumak, ülkede yapılan tüm seçimlere katılan adayların seçimlere girmek için ‘ehil’ olup olmadıklarına karar vermek ve seçim sonuçlarını tasdik etmek gibi görevlere sahiptir. Başkanlığını 1980 yılından bu yana Ayetullah Ahmed Cenneti yürütmektedir. Meclis'te kabul edilen kanunların Anayasa ve Şeriata uygunluğu da bu Konseyce incelenir.

Uzmanlar Meclisi (UM) (Meclis-i Hobregan)

86 üyeden oluşan Uzmanlar Meclisi, Rehberlik makamına atama yapma yetkisine sahiptir. Üyeleri 8 yıllık görev süresi için İran genelinde yapılan seçimler sonucunda belirlenen din adamlarından oluşur.

Halihazırda Başkanlığını Ayetullah Ahmed Cenneti yürütmektedir.

5. Uzmanlar Meclisi seçimleri 26 Şubat 2016 tarihinde gerçekleştirilmiş, Meclis yeni üyelerin katılımıyla 24 Mayıs 2016 tarihinde göreve başlamıştır.

İslami Danışma Meclisi (Meclis-i Şuray-ı İslami)

İran İslam Cumhuriyeti’nin temel yasama organı olan İslami Danışma Meclisi seçimle işbaşına gelen 290 üyeden oluşmaktadır. Milletvekillerinin görev süresi dört yıldır. İran’da seçilme yaşı 30-75, seçmen yaşı ise 18 olarak belirlenmiştir. Ali Erdeşir Laricani hâlihazırda 10. Dönem İslami Danışma Meclisi Başkanlığı görevini yürütmektedir.

10. Meclis seçimleri 26 Şubat 2016 tarihinde gerçekleştirilmiş, yeni Meclis görevine 28 Mayıs 2016 tarihinde başlamıştır.

Devlet Uzlaştırma Konseyi (DUK) (Şuray-ı Teşhis-i Maslahat-i Nizam-Rejimin Yararını Belirleme Konseyi)

Devlet Uzlaştırma Konseyi (tam Türkçe tercümesi “Rejimin Yararını (Maslahatını) Belirleme Konseyi’dir) Anayasayı Koruyucular Konseyi ile Meclis arasında yasama sürecine ilişkin ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların giderilmesi amacıyla Ayetullah Humeyni tarafından kurulmuştur.

Daha önce iki dönem Cumhurbaşkanlığı yapmış olan Ayetullah Ali Ekber Haşimi Rafsancani’nin 8 Ocak 2017 tarihindeki vefatının ardından bu göreve Ayetullah Mahmud Şahrudi atanmıştır. Ayetullah Şahrudi’nin ise 24 Aralık 2018 tarihinde vefat etmesiyle anılan görevi Yargı Erki Başkanı Sadık Amoli Laricani üstlenmiştir.

Yargı Erki (Kuvve-i Kazaiye)

Ülkedeki en yüksek adli makamdır. Başkanı beş yıllığına Dini Lider tarafından atanır.

Başkanı aynı zamanda Devlet Uzlaştırma Konseyi (DUK)
Başkanlığını yürütenAyetullah Sadık Laricani’dir.

İdari Yapı

İran, Elburz, Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Buşehr, Çarmahal ve Bahtiyari, Erdebil, Fars, Gilan, Golestan, Hamedan, Güney Horasan, Kuzey Horasan, Horasan Razavi, Hormuzgan, Huzistan, İlam, İsfahan, Kahkuliye ve Boyarahmed, Kazvin, Kirman, Kirmanşah, Kum, Kürdistan, Loristan, Mazenderan, Merkezi, Semnan, Sistan ve Belucistan, Tahran, Yazd ve Zencan olmak üzere “Ostan” adı verilen 31 vilayete ayrılmıştır. Vilayetler şehristanlara (il), şehristanlar, kazalara; kazalar da köylere ayrılmıştır.

İçişleri Bakanlığı’na bağlı olan bu vilayetler, birer Genel Vali (Ostandar) tarafından idare edilmektedir. Dini Lider tarafından da her vilayet için Cuma İmamı ataması yapılmaktadır. Ayrıca, Belediyeler de bulunmakta, Belediye Başkanlarını, halk tarafından seçilen Belediye Konseyi üyeleri seçmektedirler.

Cumhurbaşkanı Ruhani Hükümeti Kabinesi ve Cumhurbaşkanı Yardımcıları:

Hükümet kabine listesi ile Cumhurbaşkanı Yardımcıları listesi aşağıda sunulmaktadır.

Cumhurbaşkanı Yardımcıları: